تاریخچه چرم‌سازی در ایران به **هزاران سال پیش** بازمی‌گردد و این صنعت جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ، اقتصاد و هنر این سرزمین داشته است. در ادامه مروری بر مهم‌ترین نقاط عطف این تاریخچه ارائه می‌شود:
### ۱. **دوره‌های باستانی (پیش از اسلام)**
– **عصر ایلامیان و مادها (حدود ۳۰۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد)**:
شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد از چرم برای ساخت **زره‌های جنگی**، **کفش**، **کیف** و **زین اسب** استفاده می‌شد. ابزارهای چرم‌سازی یافت‌شده در محوطه‌هایی مانند شوش گواه این امر است.
– **هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد)**:
چرم در ساخت **سپرهای جنگی**، **تسمه‌های زره** و **لباس‌های سربازان** کاربرد گسترده‌ای داشت. همچنین برای **اسناد مهم** (مانند نوشته‌های روی چرم) و تزئینات کاخ‌ها استفاده می‌شد.
– **اشکانیان و ساسانیان (۲۵۰ پیش از میلاد تا ۶۵۱ میلادی)**:
صنعت چرم‌سازی پیشرفت چشمگیری کرد. تولید **کفش‌های ظریف**، **جلدهای تزئینی برای کتاب‌ها** و **زین‌تزئین‌های اسب** رونق یافت. چرم‌های ساغری (نوعی چرم نرم و باکیفیت) معروفیت خاصی داشتند.
### ۲. **دوره اسلامی (قرون وسطی تا صفویه)**
– **قرن‌های نخست اسلامی**:
دانش چرم‌سازی ایران به جهان اسلام منتقل شد. شهرهایی مانند **همدان** و **تبریز** به مراکز اصلی تولید چرم تبدیل شدند. از چرم در ساخت **جلد قرآن‌های نفیس**، **کیف‌های نقاشی‌شده** و **جواهرات چرمی** استفاده می‌شد.
– **دوره سلجوقی و صفوی (قرون ۱۰ تا ۱۷ میلادی)**:
هنر **طلاکوبی روی چرم** (تُضریس) و **نقاشی روی چرم** به اوج رسید. جلدهای چرمی کتاب‌های این دوره با طرح‌های اسلیمی و گل‌و‌بوته، امروزه در موزه‌های معروف جهان نگهداری می‌شوند. صنعتگران ایرانی تکنیک‌هایی مانند **مُهره‌کاری** و **معرق‌چرم** را ابداع کردند.
### ۳. **دوره قاجار (قرن ۱۹ تا اوایل ۲۰ میلادی)**
– شهرهای **تبریز**، **همدان** و **اصفهان** قطب‌های اصلی تولید چرم بودند.
– چرم ایران به‌ویژه **چرم بزی همدان** به اروپا صادر می‌شد و به‌دلیل کیفیت بالا مشهور بود.
– تولیدات شامل **کفش‌های سنتی**، **پالتوهای چرم**، **ساخت ظروف** (مثل قلیان) و **زین‌وتسمه‌های اسب** بود.
### ۴. **دوره مدرن (قرن ۲۰ تا امروز)**
– **اوایل قرن ۲۰**:
با ورود فناوری‌های جدید، کارخانه‌های چرم‌سازی در تبریز و تهران تأسیس شدند (مانند کارخانه چرم‌سازی خسروی در ۱۳۰۸ خورشیدی).
– **دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی**:
ایران به یکی از **تولیدکنندگان بزرگ چرم در خاورمیانه** تبدیل شد. صادرات چرم خام و محصولات چرمی افزایش یافت.
– **پس از انقلاب**:
اگرچه تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی تأثیرگذار بود، اما صنعت چرم با حفظ کیفیت به حیات خود ادامه داد. امروزه ایران **یکی از ۱۰ تولیدکننده برتر چرم طبیعی** جهان است و شهرهای **تبریز**، **مشهد** و **اصفهان** پیشتاز این صنعت هستند.
### ویژگی‌های سنتی چرم ایرانی:
– **چرم ساغری**: نرم و انعطاف‌پذیر، مخصوص لباس و کفش.
– **چرم تیماج**: ضخیم و بادوام، برای جلد کتاب و زین اسب.
– **روش دباغی گیاهی**: استفاده از مواد طبیعی مانند پوست انار و بلوط برای دوام و سازگاری با محیط زیست.
– **هنرهای تزئینی**: طلاکوبی، نقاشی، معرق‌کاری و مشبک‌کاری روی چرم.
### چالش‌ها و آینده:
امروزه صنعت چرم ایران با مسائلی مانند **رقابت با چرم مصنوعی**، **مشکلات زیست‌محیطی** و **کمبود مواد اولیه** روبه‌روست. با این حال، تأکید بر **کیفیت بالا**، **بازارهای صادراتی** (مانند اروپا و ترکیه) و احیای **صنایع دستی چرم** (مثل تولیدات هنری شهرهای زنجان و شیراز) امیدوارکننده است.
ایران با پیشینهٔ غنی در چرم‌سازی، همچنان به عنوان نگهدارندهٔ سنت‌های اصیل و نوآور در این صنعت شناخته می‌شود. موزه‌هایی مانند موزه ملی ایران و موزه چرم تبریز، گنجینه‌ای از آثار تاریخی چرمی این سرزمین را نمایش می‌دهند.
